Choć serce instalacji SAP stanowi centrala alarmowa, to oparta na niej ochrona przeciwpożarowa nie miałaby znaczenia, gdyby nie czujki pożarowe. Ten element systemu rejestruje pojawienie się dymu oraz przekazuje informację o tym fakcie do wspomnianej centrali. Jakiego rodzaju czujki wyróżniamy? Ich podział jest adekwatny do czterech faz pożaru i charakteru dymu, który wydziela się w każdej z tych faz.
Pierwsza faza pożaru obejmuje tlenie się materiału. Wówczas powstaje dym widzialny i niewidzialny. Dym gęsty pojawia się dopiero w drugiej fazie. Pożar oczywiście najlepiej jest wykryć w jak najwcześniejszej fazie, dlatego na tym etapie sprawdzają się czujki jonizacyjne lub optyczne. Kiedy pojawiają się już płomienie, mówimy o trzeciej fazie pożaru. Wykryją go czujki jonizacyjne i czujki płomienia. Czujki ciepła (temperaturowe) wykryją natomiast pożar na czwartym, ostatnim etapie, kiedy to dochodzi do gwałtownego wzrostu temperatury otoczenia.
Jak działają poszczególne rodzaje czujek? Czujka jonizacyjna w swoim działaniu wykorzystuje zjawisko jonizacji powietrza. Taka czujka zbudowana jest z komory jonizacyjnej, w której znajduje się materiał radioaktywny oraz dwie elektrody z przepływającym między nimi słabym prądem. Wydobywający się w początkowych fazach pożaru niewidzialny gołym okiem dym wnika przez obudowę do komory jonizacyjnej i zmieniają natężenie prądu między elektrodami. To uruchamia alarm. Ponieważ są zdolne wykryć tylko dym w swoim własnym otoczeniu, należy zwrócić szczególną uwagę na miejsce ich instalacji.
Czujki optyczne działają poprzez pomiar w podczerwieni światła rozproszonego przez dym. Ten typ także najlepiej sprawdza się już w pierwszych fazach pożaru. W przypadku czujek temperaturowych należy wskazać na trzy ich rodzaje: czujki nadmiarowe, różnicowe oraz nadmiarowo-różnicowe. Czujki nadmiarowe włączają się w momencie, w którym temperatura powietrza przekroczy określony poziom. Czujki różnicowe ulegają uruchomieniu, jeśli wzrost temperatury nastąpi w danym czasie. Czujki nadmiarowo-różnicowe łączą w sobie zasady działania dwóch wcześniej opisanych, włączają się więc zarówno po przekroczeniu danej temperatury, jak i przy jej gwałtownym wzroście.
Ostatni z typów – czujka płomienia – działa poprzez detekcję promieniowania emitowanego przez płomienie od dalekiego nadfioletu do dalekiej podczerwieni (a więc 100-1000 nm). Czujka zadziała, jeśli w jej polu widzenia pojawi się promieniowanie w tym zakresie.